Część I: Podstawowe prawa chemiczne i budowa materii 11
Urszula Lelek-Borkowska

1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 13
1.1. Historia 13
1.2. Pierwiastek, związek chemiczny, mieszanina 13
1.3. Podstawowe prawa chemiczne 15
1.4. Masa atomowa, mol, masa i objętość molowa, prawo Avogadro 16
Pytania kontrolne 18
2. Budowa atomu 19
2.1. Podstawowe cząstki elementarne i ich właściwości 19
2.2. Liczby atomowe i masowe 21
2.3. Budowa powłoki atomowej 22
2.3.1. Liczby kwantowe, orbitale 23
2.3.2. Pojemność orbitali 24
2.3.3. Konfiguracja elektronowa pierwiastka 27
2.3.4. Stany wzbudzone pierwiastków 31
Pytania kontrolne 32
3. Układ okresowy 33
3.1. Historia powstania układu okresowego 33
3.2. Okresy i grupy w układzie okresowym 33
3.3. Położenie pierwiastka w układzie okresowym, a jego właściwości 35
3.4. Zmiana właściwości w układzie okresowym 36
Pytania kontrolne 38
4. Budowa cząsteczki 40
4.1. Tworzenie cząsteczek 40
4.1.1. Wiązanie atomowe 41
4.1.2. Wiązanie atomowe spolaryzowane 42
4.1.3. Wiązanie jonowe 43
4.1.4. Wiązanie koordynacyjne (donorowo-akceptorowe) 43
4.1.5. Wiązanie metaliczne 44
4.1.6. Podsumowanie 44
4.2. Teoria orbitali molekularnych 45
4.3. Hybrydyzacja 45
4.3.1. Hybrydyzacja sp3 46
4.3.2. Hybrydyzacja sp2 47
4.3.3. Hybrydyzacja sp 49
Pytania kontrolne 50
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 51
Test z materiału Podstawowe prawa chemiczne i budowa materii 53

Część II: Stany skupienia materii 59
Barbara Stypuła

1. Stany skupienia materii 61
1.1. Właściwości ogólne gazów i cieczy 61
1.2. Gęstości cieczy, ciał stałych i gazów 62
1.3. Zastosowanie pomiarów gęstości 63
2. Stan gazowy 64
2.1. Prawa gazów doskonałych 64
2.2. Prawo Boyle’a-Mariotte’a  65
2.3. Prawo Gay-Lussaca 67
2.4. Równanie stanu gazu 70
2.5. Uniwersalna stała gazowa R 71
2.6. Prawo Daltona 73
2.7. Dyfuzja gazów 75
2.8. Elementy teorii kinetycznej gazów 76
2.9. Energia gazu doskonałego 78
2.10. Gazy rzeczywiste 78
2.11. Skraplanie gazów (izotermy Van der Waalsa) 79
Podsumowanie najważniejszych właściwości gazów 80
3. Stan ciekły 82
3.1. Napięcie powierzchniowe 83
3.2. Lepkość cieczy 84
Podstawowe właściwości cieczy 86
4. Ciała stałe 87
Podsumowanie właściwości ciał stałych 92
5. Ciekłe kryształy 93
Test z materiału Stany skupienia materii 95

Część III: Kinetyka i statyka chemiczna 97
Barbara Stypuła

1. Kinetyka chemiczna 99
1.1. Wpływ stężenia, równanie kinetyczne, rzędowość 102
1.2. Wpływ temperatury 104
1.3. Teoretyczne podstawy kinetyki chemicznej 104
1.4. Teoria zderzeń aktywnych 105
1.5. Mechanizm reakcji 106
1.6. Szybkość reakcji wieloetapowej 108
1.7. Teoria kompleksu aktywnego (stanu przejściowego) 108
1.8. Kataliza 110
Podsumowanie kinetyki reakcji chemicznych 112
2. Statyka chemiczna. Stan równowagi 113
2.1. Prawo działania mas – Prawo równowagi chemicznej (Guldberga i Waagego) 115
2.2. Równowaga w układach heterogenicznych 117
2.3. Reguła Le Chateliera i Browna (reguła przekory) 119
2.4. Wpływ zmiany stężenia na stan równowagi 120
2.5. Wpływ zmiany ciśnienia na stan równowagi 122
2.6. Wpływ temperatury na stan równowagi 123
2.7. Katalizator a równowaga 124
Podsumowanie równowag chemicznych 125
Test z materiału Kinetyka i statyka chemiczna 126

Część IV: Reakcje i obliczenia chemiczne 129
Krystyna Moskwa

1. Klasyfikacja i nazewnictwo związków nieorganicznych 131
1.1. Tlenki 131
1.2. Wodorki 136
1.3. Wodorotlenki 138
1.4. Kwasy 142
1.5. Sole 147
Pytania kontrolne 150
2. Typy reakcji chemicznych 151
2.1. Reakcje syntezy 151
2.2. Reakcje analizy 151
2.3. Reakcje wymiany 152
2.4. Reakcje redoks 152
2.5. Inne kryteria podziału reakcji 156
Pytania kontrolne 158
3. Obliczenia chemiczne 159
3.1. Chemiczne jednostki masy 159
3.2. Obliczenia stechiometryczne 160
3.2.1. Skład procentowy i wagowy związku chemicznego 161
3.2.2. Obliczenia według równań chemicznych 163
3.2.3. Obliczenia oparte na prawach gazowych 165
Zadania kontrolne 166
3.3. Stężenia roztworów 168
3.3.1. Obliczenia w oparciu o stężenia 168
3.3.2. Stechiometria roztworów 170
Zadania kontrolne 171
3.4. Obliczenia termochemiczne 172
Zadania kontrolne 177
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 178
Test z materiału Reakcje i obliczenia chemiczne 179

Część V: Chemia roztworów 181
Jadwiga Zawada

1. Układy homogeniczne i heterogeniczne 183
1.1. Roztwory właściwe 184
1.2. Ilościowa charakterystyka roztworów właściwych 185
Przykłady obliczeń stężeń roztworów 187
1.3Rozpuszczalność w roztworach ciekłych 190
1.4. Prawo Raoulta 193
1.5. Prawo Henry’ego 197
1.6. Dyfuzja w roztworach 197
1.7. Osmoza. Ciśnienie osmotyczne roztworu 198
Pytania i zadania kontrolne 200
2. Dysocjacja elektrolityczna 201
2.1. Elektrolity 203
2.2. Stała dysocjacji elektrolitycznej 205
2.3. Prawo rozcieńczeń Ostwalda 206
2.4. Przykłady obliczeń 207
2.5. Przegląd teorii kwasów i zasad 209
Pytania i zadania kontrolne 211
3. Dysocjacja wody, pH roztworów wodnych 213
3.1. Przykłady obliczeń pH 214
3.2. Mieszaniny buforowe 216
3.3. Wskaźniki kwasowo-zasadowe, pomiar pH  217
Pytania i zadania kontrolne 218
4. Reakcje w roztworach wodnych 219
4.1. Reakcje między jonami 219
4.2. Wypieranie wodoru z kwasów 220
4.3. Hydroliza soli  221
Pytania kontrolne 223
5. Iloczyn rozpuszczalności 224
5.1. Przykłady obliczeń   225
Pytania i zadania kontrolne  227
Odpowiedzi do zadań kontrolnych  227
Test z materiału Chemia roztworów  228

Część VI: Elektrochemia 231
Jacek Banaś

1. Reakcje utleniania - redukcji 233
2. Reakcje elektrochemiczne 234
3. Równowaga elektrochemiczna 235
4. Ogniwa elektrochemiczne 239
5. Pomiar potencjału, elektrody wzorcowe 241
6. Szeregi elektrochemiczne 242
7. Przykłady ogniw elektrochemicznych 244
7.1. Ogniwa galwaniczne 244
7.2. Elektroliza. Ogniwa elektrolityczne 247
Pytania kontrolne 249
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 250
Test z materiału Elektrochemia 251

Część VII: Korozja metali 253
Bogusław Mazurkiewicz

1. Korozja chemiczna 255
1.1. Teoria utleniania metali 255
1.2. Typy zgorzelin 259
1.3. Warstwy ochronne na stopach 260
2. Stopy żaroodporne 261
2.1. Żaroodporne składniki stopowe 261
2.2. Żaroodporność stopów żelaza 261
Pytania kontrolne 263
3. Korozja elektrochemiczna 264
3.1. Teoria korozji elektrochemicznej 264
3.2. Procesy katodowe 266
3.3. Katodowa kontrola procesów korozji 266
3.4. Anodowa kontrola procesów korozji 268
3.5. Zależność potencjału metalu od pH 268
3.6. Pasywność 269
Pytania kontrolne 271
4. Ważniejsze rodzaje korozji elektrochemicznej 272
4.1. Korozja powierzchniowa, ogólna 272
4.2. Korozja atmosferyczna 272
4.3. Korozja galwaniczna 273
4.4. Tlenowe ogniwa stężeniowe  273
4.5. Korozja międzykrystaliczna 274
4.6. Korozja naprężeniowa 274
4.7. Korozja wżerowa (pitting) 275
Pytania kontrolne 276
5. Ochrona przed korozją 277
5.1. Stopy odporne na korozję 277
5.2. Modyfikacja środowiska korozyjnego 278
5.3. Inhibitory korozji 278
5.4. Ochrona elektrochemiczna 279
5.5. Ochrona przed korozją za pomocą powłok 281
Pytania kontrolne 284
6. Korozja – czynnikiem w projektowaniu konstrukcji metalowych 285
6.1. Materiały 285
6.2. Zabezpieczenia przed korozją 286
6.3. Kilka zasad 286
6.4. Kilka przykładów 287
Pytania kontrolne 288
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 289
Test z materiału: Korozja metali 290

Część VIII: Pierwiastki i związki chemiczne 293
Maria Kilarska

Wstęp 295
1. Metale 295
1.1. Stan metaliczny 295
1.2. Stopy metaliczne 296
1.3. Ogólne właściwości chemiczne metali 296
1.4. Metody otrzymywania metali 297
2. Chemia metali 300
2.1. Litowce 300
2.2. Berylowce 304
2.3. Borowce 308
2.3.1. Glin 308
2.4. Metale grupy węglowców 310
2.4.1. Cyna 311
2.4.2. Ołów 312
2.5. Bizmut 315
3. Pierwiastki d – elektronowe 317
4. Chemia niemetali 324
4.1. Wodór 324
4.2. Bor 326
4.3. Węglowce 327
4.3.1. Węgiel 327
4.3.2. Krzem 330
4.4. Azotowce 333
4.4.1. Azot 333
4.4.2. Fosfor 337
4.5. Tlenowce 339
4.5.1. Tlen 339
4.5.2. Siarka 342
4.6. Fluorowce 345
4.7. Helowce 349
Test z materiału Pierwiastki i związki chemiczne 351

Część IX: Elementy chemii organicznej i chemii polimerów 357
Wojciech Solarski

Wstęp 359
1. Wprowadzenie do chemii organicznej 359
2. Węglowodory 360
2.1. Alkany 361
2.2. Alkeny 364
2.3. Alkiny 365
2.4. Węglowodory aromatyczne 366
2.5. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne 367
3. Alkohole i fenole 368
3.1. Alkohole monohydroksylowe 368
3.2. Alkohole polihydroksylowe 372
3.3. Fenole 373
4. Aldehydy i ketony 372
5. Kwasy karboksylowe 373
6. Estry 374
7. Aminy 374
8. Elementy chemii polimerów 375
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 383
Test z materiału Elementy chemii organicznej i chemii polimerów 385

Układ okresowy pierwiastków 387